Kalite Güvencesi ve Akreditasyon Süreçleri

Tem 25, 2015

akreditasyon_ob_s

Berk Ayvaz[1]

Ali Osman Kuşakçı[2]

Oğuz Borat[3]

ÖZET

Bu çalışmada kalite güvencesi kapsamında akreditasyon süreçleri incelenmiştir. Avrupa’ da Yüksek Öğretimde Kalite Güvencesi Avrupa Birliği-ENQA kuruldu; bunun kurumsal fonksiyonları, amaçları, ölçme ve gözden geçirme başarısı; keza Türkiye’de yükseköğretimde kalite güvencesi, iç değerlendirme (öz değerlendirme), dış değerlendirme, dış değerlendiriciler ve ilgili mevzuat incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Kalite Güvencesi, Akreditasyon, İç Değerlendirme, Özdeğerlendirme, Dış Değerlendirme, Dış Değerlendiriciler

QUALITY ASSURANCE AND ACCREDITATION PROCESSESS

ABSTRACT

In this paper accreditation processes under the quality assurance have been studied. In Europe European Association for Quality Assurance in Higher Education-ENQA has been established; its corporate functions, goals, measuring and reviewing success;also quality assurance, internal assessment (self-assessment), external assessment, external assessors and related regulations in higher education in Turkey have been reviewed.

Keywords:Quality Assurance,Accreditation, Internal Assessment, Self-Assessment, External Assessment, External Assessors

1. BOLOGNA SÜRECİ,TEMEL HEDEFLERİ VE PAYDAŞLARI

Bologna Süreci, yüksek eğitim yeterliliklerinin standartlarında ve kalitesinde karşılaştırılabilirliği sağlamak için Avrupa ülkeleri arasında tasarlanmış olan bakanlık toplantıları ve anlaşmalar dizisidir. Fransa, İtalya, Almanya ve İngiltere Eğitim Bakanları 1998 yılında Sorbonne Bildirgesi ile Avrupa’da ortak bir yükseköğretim alanı oluşturma görüşünü önermişlerdir. Bunun sonucunda Bologna Süreci ortaya çıkmıştır. 1999 yılında da 29 Avrupa ülkesinin yükseköğretimden sorumlu Bakanlarının imza attıkları Bologna Bildirgesi ile Bologna Süreci resmen başlamıştır (Bologna Process, 2015).

Bologna Sürecin temel hedefleri bu bildirge ile şu şekilde ilan edilmiştir:

  • Kolay okunabilir ve karşılaştırılabilir bir derece sistemini benimsemek
  • İki ana çevrimli (lisans/yüksek lisans) bir sistemi benimsemek
  • Bir kredi sistemi kurmak (Avrupa Kredi Transfer ve Toplama Sistemi-AKTS / European Credit Transfer and Accumulation System-ECTS)
  • Yasal tanınma ve idari engellerin üstesinden gelerek hareketliliği (mobility) teşvik etmek
  • Kalite güvencesinde (KG) Avrupa işbirliğini teşvik etmek
  • Yükseköğretimde bir Avrupa boyutu geliştirmek.

Bologna Sürecine Türkiye 2001 yılında dahil olmuştur. Halen sürece katılmış olan 47 ülke bulunmaktadır. Bologna Deklerasyonu’nun 1999’da benimsenmesi ile Avrupa Eğitim Bakanları her iki yılda bir, başlangıçtaki hedefleri müzakere etmek ve geliştirmek için bir araya gelmektedir. Böylece Prag (2001), Berlin (2003), Bergen (2005) ve Londra (2007) bildirgeleri ortaya çıkmıştır.

Bologna Sürecini takip eden ve katkı sağlayan on paydaşın arasında dört organizasyon öne çıkmaktadır. Bunların baş harflerinden dolayı E4 olarak isimlendirilmektedir:

1.ENQA (European Association for Quality Assurance in Higher Education –Yükseköğretimde Avrupa Kalite Güvence Birliği),

  1. ESU (European Students’ Union- Avrupa Öğrenci Birliği),
  2. EUA (European University Association– Avrupa Üniversiteleri Birliği),
  3. EURASHE (European Association of Institutions in Higher Education- Avrupa Yükseköğretim Kurumları Birliği).

Bologna Sürecini takip eden ve katkı sağlayandiğer paydaşlar şu şekildedir:

  1. Avrupa Konseyi (Council of Europe),
  2. Avrupa Komisyonu (European Commission),
  3. UNESCO-CEPES (European Centre for Higher Education),
  4. OECD(Organization for Economic Co-operationand Development – Ekonomik İşbirliğive Kalkınma Örgütü),
  5. EI (Education International Pan-European Structure-Uluslararası Eğitim Pan Avrupa Yapısı),
  6. BUSINESS EUROPE (The Confederation of European Business – Avrupa İş Dünyası Konfederasyonu)

2. YÜKSEKÖĞRETİMDE KALİTE GÜVENCESİ AVRUPA BİRLİĞİ (European Association for Quality Assurance in Higher Education-ENQA)

Yükseköğretim Kalite Güvencesi Avrupa Ağı (European Network for Quality Assurance in Higher Education-ENQA) yükseköğretimde kalite güvencesi (KG) alanında Avrupa işbirliğini teşvik etmek için 2000 yılında kurulmuştur. 2004 yılında, ENQA kısaltması değiştirilmeden, “Yüksek Öğretimde Kalite Güvencesi Avrupa Birliği-European Association for Quality Assurance in Higher Education” şekline dönüştürülmüştür. ENQA bir üyelik organizasyonudur. ENQA üyeleri resmen dış kalite sorumluluğa sahip ajanslar olarak Avrupa Yüksek Öğretim Alanı (AYA) yetkili kamu otoriteleri tarafından tanınmaktadır (ENQA, 2000).

Avrupa Yükseköğretim Alanında Kalite Güvence Standartları ve Yönergeleri (European Standards and Guidelines for Quality Assurance in the European Higher EducationArea-ESG) üye ajanslar ve E4 Grubu (ENQA, EUA, EURASHE ve ESU) ile işbirliği ve istişare içinde, ENQA tarafından üretilmiştir. ESG, 1 Mart 2005 tarihinde Bologna Takip Grubuna sunulmuş ve Mayıs 2005’de Bergen Eğitim toplantısında Avrupa Bakanlarına takdim edilmiştir. ESG’nin kopyaları (http://www.enqa.eu/index.php/contact/) adresindeki ENQA Sekreterliğinden temin edilebilmektedir.(3. baskının içindekilerin numaralandırma sistemi pratik nedenlerle değiştirilmiştir; ancak, metin 2. baskının aynısıdır.)

ENQA’nın vizyonu: “Avrupa yüksek öğretimi kalite kültürüne adanmıştır”; misyonu: “Yüksek düzeyde Avrupa yüksek eğitim kalitesi bakım ve geliştirilmesine önemli ölçüde katkıda bulunmak ve Avrupa Yükseköğretim Alanı boyunca kalite güvencesinin gelişmesi için önemli bir itici güç olarak hareket etmek” şeklinde tanımlanmıştır.

ENQA’nın amaçları:

1-Üyelerini temsil etmek, 2-Bir düşünce kuruluşu olarak çalışmak, 3-Bir iletişim platformu olarak çalışmak.

Kurumsal Fonksiyonları:

1- Uygun yönetişim ve yönetim yapıları. 2-Geliştirilen bir stratejik planlama çerçevesi. 3-Etkili iç ve dış iletişim. 4- Etkin iç kalite güvence işlemleri ve süreçleri.

Hedefleri:

  1. Birlik ve Üyelik Sorunları
  • ENQA, mümkün olduğunca kapsayıcı olması için AYA (EHEA) çerçevesinde bütün ülkelerdeki kalite güvence ajanslarınıdâhil etmeyi amaçlamaktadır.
  • ENQA, iç müzakere ve karar alma süreçlerine üyelerin yoğun katılımını hedeflemektedir.
  • ENQA üyelerinin daha da gelişmesine yardımcı olmak için onlara hizmet vermeyi hedeflemektedir.
  1. Politika Yapma Rolü
  • ENQA, ESG beyan edilen kalite güvencesi temel değerleri Avrupa düzeyinde yerine getirmek için karar alma süreçleri üzerinde önemli etkiye sahip bir ana siyasi aktör olmayı hedeflemektedir.
  1. Avrupa’da Kalite Güvencesinin Gelişimi
  • ENQA, hem geliştirme ve hesap verebilirlik amaçları için temel araç olarak kalite güvence süreçlerini geliştirmeyi hedeflemektedir.
  • ENQA, Avrupa düzeyinde kalite güvencesi alanında uzmanlık ve bilişimin temel kaynağı olarak tanınmayı amaçlanmaktadır.
  1. Diğer Kuruluşlarla İşbirliği
  • ENQA, Avrupa düzeyinde kalite güvencesinin gelişimine ilişkin tüm konularda tercih edilen iş ortağı olarak kabul edilmeyi amaçlanmaktadır.

 ENQA ile İlgili Ölçme ve Başarının Gözden Geçirilmesi

ENQA’nın misyon ve vizyonunu başarıyla gerçekleştirdiğini gösteren göstergeler şunlardır:

  • Paydaşlar Avrupa yükseköğretimde kalite güvencesi süreçlerinde daha büyük bir anlayış ve güvene sahiptir.
  • Paydaşlar Avrupa yükseköğretiminin kalitesi konusunda açık bilgilere daha fazla erişmektedir.
  • Avrupa kalite güvence ajansları ve yükseköğretim kurumları, “AYA (EHEA) Kalite Güvencesi Standartları ve Yönergeleri” ile uyumlu bir şekilde faaliyet göstermektedir.
  • ENQA’nın faaliyetleri hakkında üyelerin ajansları ve paydaşlara ait görüşlerin çoğunluğu olumludur.
  • ENQA ile paydaş memnuniyeti artmaktadır.

Yükseköğretimde ENQA’nın 2005 yılında yayınlamış olduğu “Avrupa Yükseköğretim Alanında (AYA) Kalite Güvence Standartları ve Yönergeleri Raporu”nda (ESG: European Standards and Guidelines for Quality Assurance) belirtilen standartlar ve yönergeler bualanda günümüzde yürütülmekte olan çalışmalara rehberlik etmektedir. Bu yönergeler ile AYA’da yükseköğretim kurumlarının birbirleri ile uyum içinde ve kıyaslanabilir kalite düzeyinde hizmet vermeleri hedeflenmektedir.

Temel Prensipler

Bu çerçevede, aşağıda belirtilen ilkeler iç ve dış kalite güvence sistemlerinin oluşturulmasında temel prensipler olarak dikkat çekmektedir:

  1. Öğrencilerin ve akademik kadronun yükseköğretimde kalite güvencesi konusunda farkındalıklarının artırılmasının sağlanması,
  2. Yükseköğretim kurumları ve öğrencileri için programların kalitelerinin geliştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanması,
  3. Kalite güvencesi sürecinde yabancı uzmanlardan yararlanılması ve açıklık ilkelerine uyulması, amaçlara uygun dış kalite güvence ihtiyaçlarınıntespiti ve bunları karşılayacak kurumlara sorumluluk verilmesi, bu kapsamda,
  4. Her ülke kendi eğitim sistemine uygun kalite güvence standartlarını belirlemekte ve bu standartlar ışığında kendi eğitim sistemini değerlendirmektedir. Aynı zamanda,
  5. Ülkeler yükseköğretim kurumlarının kalite geliştirme faaliyetlerinin değerlendirilmesi için kalite ajansları oluşturmakta ve
  6. Dış değerlendiricileri kullanarak yükseköğretim kurumlarının kalite düzeylerinin belirlenmesini sağlamaktadırlar.

 

3. TÜRKİYE’DE YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARININ KALİTE GÜVENCE SİSTEMİ

Türkiye’de kalite güvence sistemi, Yükseköğretim Kurulu tarafından hazırlanmış olan “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği” (YÖK, 2005) ve bu yönetmelik esaslarınca oluşturulan Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Komisyonu (YÖDEK) tarafından hazırlanmış olan “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Rehberi”nde gösterilen esaslara göre yürütülmektedir.

“Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Rehberi” Yükseköğretim Kurulunun yetkilendirdiği “Yükseköğretim Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Komisyonu”tarafından 2006 yılında eğitim, öğretim, araştırma faaliyetlerinin kalitesinin geliştirilmesi ve değerlendirilmesi amacıyla, Avrupa Kalite Güvencesi Standart ve Yönergelerine uygun olacak şekilde yayınlanmış ve üniversitelere gönderilmiştir. İçerisinde Yönetmeliğin de bulunduğu bu Rehber yeni bir sürüm olarak 2007’de tekrar yayınlanmıştır (YÖDEK, 2007).

Yükseköğretim Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Komisyonu (YÖDEK)’nun Avrupa Yükseköğretimde Kalite Güvence Birliği (ENQA)’ ne yapmış olduğu (Associate Status) üyelik başvurusu 15 Haziran 2007 tarihinde ENQA Kurulunca kabul edilmiştir (YÖK, 2007).

Yükseköğretim Kurulu, yükseköğretim sisteminin stratejisini ve önceliklerini “uluslararası alanda rekabet edebilir donanımlara sahip mezunlar yetiştirmek üzere; uluslararasılaşmak, kalite güvencesini arttırmak ve yükseköğretime erişime olan talep ile yükseköğretimdeki arzı dengelemek ve üniversite özerkliğini sağlamaya yönelik tedbirler almak” şeklinde ifade etmektedir. Bologna Süreci, yükseköğretim öncelikleri olan bu hedeflere ulaşmayı mümkün kılacak uygun araçlar sunmaktadır.

Gerek uluslararası yükseköğretim eğilimlerinin ve yaklaşımlarının içinde aktif rol almak, gerekse ülkemizdeki yükseköğretimin, çağın gereklerine uygun şekilde yeniden yapılandırılması istenmektedir. Bu açıdan, tüm yükseköğretim kurumlarının, yükseköğretim sisteminde yeniden yapılanma reformları olarak görülen Bologna Sürecinin faaliyet alanlarıyla uyumlu çalışmalar yapması önemli görülmüştür.

Türkiye’de kalite güvence sistemi, yükseköğretim kurumları tarafından yıllık olarak gerçekleştirilen iç değerlendirme süreci ve bu alanındaki çalışmalar Yükseköğretim Kurulu tarafından hazırlanmış olan “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği” ve bu yönetmelik esaslarınca oluşturulan Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Komisyonu (YÖDEK) tarafından hazırlanmış olan “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Rehberi”nde gösterilen esaslara göre yürütülmektedir.

Yükseköğretimde kalite standartlarının oluşturulması ve bu alanda uluslararası uyumluluğun sağlanabilmesi amacıyla hazırlanan bu yönetmelik, yükseköğretim kurumlarının eğitim, öğretim ve araştırma faaliyetleri ile idari hizmetlerinin değerlendirilmesi, kalitelerinin geliştirilmesi, bağımsız “dış değerlendirme”süreciyle kalite düzeylerinin onaylanması ve tanınması konusundaki çalışmalara ilişkin esasları düzenlemektedir.

Yukarıda adı geçen yönetmelik kapsamında teşkil edilen YÖDEK; Üniversiteler arası kurul tarafından seçilen dokuz üye ile Ulusal Öğrenci Konseyi tarafından belirlenen bir öğrenci temsilcisinden oluşur. Yükseköğretim kurumlarında akademik değerlendirme ve kalite geliştirme çalışmalarının ulusal düzeyde düzenlenmesi ve koordinasyonundan sorumludur. YÖDEK bu bağlamda, Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Rehberi’ni hazırlamıştır. Buna göre yükseköğretim kurumlarının akademik değerlendirme ve kalite geliştirme çalışmalarının sistematik bir şekilde yürütebilmeleri için gerekli süreçleri ve performans göstergelerini tanımlamıştır. Belirlenen süreçler şu şekilde sıralanabilir:

  1. Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Süreci
  2. Stratejik Planlama Süreci
  3. Kurumsal Değerlendirme Süreci
  4. Periyodik İyileştirme ve İzleme Süreci

Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme veKalite Geliştirme Komisyonu (ADEK)

“Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği”gereğince yükseköğretim kurumlarının kendi içlerinde akademik değerlendirme ve kalite geliştirme çalışmalarından sorumlu olan “Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Kurulları (ADEK)” oluşturulmuştur. ADEK’ler üye sayısı ve üyeleri, ilgili yükseköğretim kurumunun senatosu tarafından belirlenen ve en az dokuz, en fazla on sekiz kişiden oluşmaktadır.

ADEK’in başlıca görevleri ilgili yükseköğretim kurumunda kurumun stratejik planı ve hedefleri doğrultusunda;

  • Akademik ve idari hizmetlerin değerlendirilmesi,
  • Kalitesinin geliştirilmesi ve kalite düzeyinin onaylanması için yapılacak her türlü çalışmayı ve özellikle “iç değerlendirme” çalışmalarını yürütmek ve buna bağlı olarak
  • İç değerlendirme raporunu hazırlamak veya hazırlatmak;
  • İlgiliyükseköğretim kurumunun “dış değerlendirme” yaptırması durumunda, gerekli hazırlıkları yapmak,
  • Dış değerlendirici kurum, kuruluş veya kurulaher türlü desteği vermek;
  • YÖDEK ile sıkı işbirliği içinde çalışmak,
  • YÖDEK’in belirleyeceği usul ve esaslar doğrultusunda çalışmaları yürütmek ve örnek uygulamaları Komisyon ile paylaşmak olarak sıralanabilir.

4. KALİTE GÜVENCESİ

Kalite güvencesiüç bölüme ayrılmaktadır. 1. İç değerlendirme (özdeğerlendirme), 2. Dış değerlendirme, 3. Dış değerlendiricilerin onayı ve izlenmesi. Her bölüm kendi içerisinde kalite çevrimini (Planlama-Uygulama-Ölçme ve değerlendirme-Geri besleme- İyileştirme) uygulamaktadır.

İç Değerlendirme (Özdeğerlendirme)

Bir kurumunun, eğitim, öğretim, araştırma faaliyetleri ile idari hizmetlerinin kalitesinin ve kurumsal kalite geliştirme çalışmalarının, ilgili kurumun görevlendireceği değerlendiriciler tarafından kapsamlı, sistematik ve düzenli olarak değerlendirilmesidir. Kurumda kurumsal değerlendirme çalışmaları yapmak üzere görevlendirilenler “Değerlendirme ekipleri” olarak isimlendirilir.

Türkiye’de Yükseköğretim Kurulu, Üniversiteler arası Kurul tarafından oluşturulan, yükseköğretim kurumlarında akademik değerlendirme ve kalite geliştirme çalışmalarının düzenlenmesi ve koordinasyonundan sorumlu komisyonu “Yükseköğretim Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Komisyonu (YÖDEK)” ve bir yükseköğretim kurumundaki akademik değerlendirme ve kalite geliştirme sürecinden sorumlu kurulu “Yükseköğretim Kurumu Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Kurulu (ADEK)” olarak isimlendirmektedir.

Kurum, iç değerlendirmeye başlamadan aşağıdaki çalışmaları gerçekleştirmelidir:

  1. Stratejik Planlama Öncesi Çalışmalar
  • Planlama kurulu oluşturulur.
  • Stratejik planlama eğitimi verilir.
  • Kurumun paydaşları belirlenir.
  • Planlamada uyulması gereken ilkeler belirlenir.
  • Kurumsal varsayımlar oluşturulur.
  • Değerlendirmede ne tür bilgilerin kullanılacağına karar verilir.
  • Stratejik Planlama Yol Haritası tanımlanır.
  1. Stratejik Planlama

Bir kurumun stratejisi, kurumun temel amacı doğrultusunda nasıl yönlendirilmesi gerektiğini belirleyen ve davranışını oluşturan yaklaşımdır. Kurumunun, misyonu doğrultusunda belirlenmiş stratejik önemi olan amaçlarına “Stratejik Hedefler” denilmektedir.   Bunlar kurumun kendi stratejisini hayata geçirmek için kurumsal bazda belirledikleri ölçülebilir nitelikte faaliyet ve projelerdir. Kurumunun, belirlediği stratejik hedeflerine ulaşabilme derecesine “Performans” denilmektedir. Bu amaçla “Performans Göstergesi” adı verilen ve stratejik hedeflere ne oranda ulaşıldığını gösteren ölçülebilir nitelikteki unsurlar belirlenmelidir (Tavenas, 2004). Nicel olarak ölçülebilir performans göstergelerinin sayısı stratejik hedefleri kapsayacak şekilde 50 ile 100 arasında olabilir.

Kuruluşun kuvvetli ve zayıf yönlerini, fırsatları ve tehditleri ortaya çıkaran ve buna dayalı olarak stratejilerin geliştirildiği çözümleme olan KZFT (SWOT) Analizi yapılır. İç veya dış değerlendirmeler gerçekleştirildikçe bunların sonuçlarına göre zayıf ve kuvvetli yönleri, fırsat ve tehditler tekrar güncellenir, bunların ışığında kaliteyi geliştirecek olan stratejiler oluşturulur, bu stratejileri ölçülebilir hedeflere dönüştürmek ve performans göstergelerini belirleyerek onları sürekli izleme süreci “Stratejik Planlama”dır.

Yükseköğretim kurumu, her yıl akademik değerlendirme ve kalite geliştirme çalışmalarının sonuçlarını içeren (iç değerlendirme çalışmaları) raporunu hazırlar; buna “Yükseköğretim Kurumu Yıllık Değerlendirme Raporu” denilmektedir.

İç Kalite Güvencesi esasları, “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği”nin 13, 14 ve 15’inci maddelerinde düzenlenmektedir. Bu çerçevede, bir yükseköğretim kurumu, ADEK tarafından belirlenen iç değerlendirme sürecine göre, yılda bir kez Ocak ve Şubat aylarında, bir önceki yılın, bu Yönetmeliğin 15’inci maddesinde belirtilen konuları içeren iç değerlendirme çalışmasını YÖDEK’in belirleyeceği süreç, usul ve esasları göz önüne alarak tamamlar ve YÖDEK’e gönderir.

Dış Değerlendirme

Bir kurumunun, yönetim, eğitim-öğretim, araştırma, toplumsal ve idari hizmetlerinin kalitesinin, ilgili kurumdan bağımsız dış değerlendiriciler tarafından değerlendirilmesidir. Bir kurumunun, dış değerlendirme sonucunda aldığı eğitim, öğretim, araştırma faaliyetleri ile idari hizmetlerinin kalite düzeyini gösteren belgeye “Kalite Belgesi” denilmektedir.Dış değerlendiriciler değerlendirme yapabilmek amacı ile;

1- Kurumun iç değerlendirme raporlarını kuruma gelmeden inceler, daha sonra belirlenen takvime göre 2- Kuruma gelerek dış değerlendirmeleri yerinde yaparlar (Saha Ziyareti).

Kurumlar, öncelikle kalite güvence sistemlerinin amaç ve hedeflerini belirlemeli ve bunların belirli yöntemler ile yayınlanmasını sağlamalıdırlar. Geliştirilen süreçlerin açıklığını ve yaygınlaşmasını garanti edebilmek için, dış kalite süreçlerinin tüm paydaşların katılımı ile geliştirilmesi önerilmektedir. Yükseköğretim kurumlarının dış değerlendirmesi, iç değerlendirme sürecinde olduğu gibi “Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Yönetmeliği” nin 15’inci maddesinde belirtilen konuları içerecek şekilde gerçekleştirilir. Kurumu uygun gördüğü durumda, kendi iç değerlendirme sürecini, bu Yönetmeliğin 14’üncü maddesinde belirtilen takvime göre, Kalite Değerlendirme Tescil Belgesi’ne sahip bağımsız bir kurum, kuruluş veya kurul ile birlikte yürütebilir.

Dış Değerlendiriciler

Yurt içinde veya yurt dışında faaliyet gösteren “Kalite Değerlendirme Tescil Belgesi”ne sahip kurum, kuruluş veya kurullardır. Dış değerlendirme yapılacak eğitim-öğretimkurumlarından bağımsız kurum, kuruluş veya kurulların, eğitim-öğretim kurumlarında akademik ve idari hizmetlerin kalite seviyesini ve kalite geliştirme çalışmalarını değerlendirmeye yetkili olduğunu gösteren belgeye “Kalite Değerlendirme Tescil Belgesi” denilmektedir.

Bağımsız ulusal dış kalite güvence ajansları kurulmasını da hedefleyenyönetmelik ile ulusal dış kalite güvence ajanslarına lisans verme yetkisi YÖDEK’in görüşleri doğrultusunda Yükseköğretim Kurulu’na verilmektedir. Buna göre yetkilendirilmiş ve kendilerine “Kalite Değerlendirme Tescil Belgesi” verilmiş olan kurum ve kuruluşlar tarafından dış değerlendirme sürecinden geçen yükseköğretim kurumları, kurumun kalite seviyesini vekalite alanındaki gelişmelerini gösterecek olan “Kalite Sertifikası” alacaklardır. Bu sertifikanın geçerlilik süresi 5 yıldır. Yükseköğretim kurumunun alacağı Kalite Sertifikası kurum bazında olabileceği gibi akademik birimler veya program bazında da olabilecektir. Türkiye Kalite Güvence Sistemi yurtdışı değerlendirmelere de açık durumdadır(EHEA, 2012).

Türkiye’de mühendislik alanında Yükseköğretim Kurulu tarafından yetkilendirilen kuruluş “Mühendislik Değerlendirme Kurulu – MÜDEK”tir. 2001’de mevcut mühendislik fakültelerinin 88 dekanı re’sen üye olarak katıldığı bağımsız bir sivil toplum platformunu teşkil edilmiştir. Mühendislik Değerlendirme Kurulu (MÜDEK) 2002’de Mühendislik Dekanları Konseyi (MDK) tarafından kurulmuştur.

MÜDEK’ in misyonu, toplumun refahını ilerletmek amacıyla daha iyi eğitilmiş ve kalifiye mühendis yetiştirecek şekilde mühendislik programlarının akreditasyonunu ile mühendislik eğitimini teşvik etmek ve geliştirmek olarak tanımlanmaktadır. MÜDEK’ in ana hedefleri şunlardır:

  • MDK fakülteleri tarafından yönetilen ilk seviye “mühendislik derecesi”ne götüren programları değerlendirmek
  • Programın değerlendiricilerinin seçimi ve eğitimi
  • Program değerlendirme konusunda, program yöneticilerine (dekanlara ve program başkanlarına) ve akademik personele bilgi ve eğitim temini
  • Program değerlendirme kriterleri ve yöntemlerinin gözden geçirilmesi ve güncellenmesi

MÜDEK akreditasyon çalışması Bologna/ENQA ve ABET akreditasyonlarından oluşturulmuştur. Bugüne kadar MÜDEK tarafından birçok mühendislik programı akreditasyon çalışmalarına dahil olmuşlardır. MÜDEK, EUR’ un kurumsal üyeleri arasındadır (EUR-ACE, 20015). MÜDEK’ ten önce Türkiye’de dört üniversitenin toplam 42 mühendislik programı “Accreditation Board for Engineering and Technology-USA” (ABET) tarafından farklı zamanlarda değerlendirilerek ABET eşdeğerlilik (substantial equivalence/büyük ölçüde eşdeğerlilik) belgesini almıştır (ABET, 2015).

sekil_1_ob

Şekil 1. Ülke dışındaki bir ajans tarafından değerlendirilecek yükseköğretim kurumlarının değerlendirilme imkânı, 2010/11. (1): Yükseköğretim kurumları ülke dışındaki bir ajans tarafından değerlendirilebilir. (2): Yükseköğretim kurumları ülke dışındaki bir ajans tarafından değerlendirilemez.(3): Yükseköğretim kurumları ülke dışındaki bir ajans tarafından bazı hallerde değerlendirilebilir.(4) Bu ülkeye ait veri mevcut değildir. Kaynak: (EHEA, 2012).

Öğrencilerin Katılımı

Öğrenciler, kalite güvence süreçlerine önceden belirlenen ölçütler doğrultusunda düzenli olarak dahil edilmektedirler. Bologna Sürecinde uygulanan kalite güvence sistemleri, bağımsız kalite güvence kuruluşlarının yaptığı değerlendirmelerdir. Bu değerlendirmeler kalite güvencesi sürecinde ana paydaşların katılımıyla bağımsız değerlendirmeler olarak kabul edilebilirler. Burada paydaşlar ile kalite güvence kuruluşları, kamu, yükseköğretim kurumları temsilcileri, akademisyenler ve öğrencilerin katılımı kastedilmektedir. Öğrenciler bu süreçte ulusal kalite güvence kuruluşlarının yönetimin, yükseköğretim kurumlarına ve/veya programlarına dış değerlendirme sürecinde, danışma süreçlerinde, iç değerlendirme (öz değerlendirme) süreçlerinde raporların hazırlanmasında katılım sağlamaktadırlar. Bu çerçevede, öğrenci katılımının nitelik ve nicelik olarak daha fazla olması tavsiye edilebilir.

 

5. ÖNERİLER ve SONUÇLAR

Türkiye’nin Bologna Sürecine dahil olmasıyla başlatılan çalışmalar merkez teşkilatında yönetmelik ve yönerge seviyesinde gelişmektedir. Kurum ve program seviyesinde iç değerlendirme çalışmalarının verimli hale gelmesi için her birimde kalite çevrimi çalışmalarının da düzgün bir şekilde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Diğer önemli bir konu kalite güvencesi kapsamında yapılan “planlama, uygulama, inceleme, sorgulama, raporlama, toplantı, ziyaret, anket, çalıştay, vb.” faaliyetlerin kayıtlarının sistemli bir şekilde muhafaza edilmesidir. Kayıtların e-ortamda saklanması da büyük kolaylık ve tasarruf sağlayacaktır.

Mühendislik fakülteleri için hizmet veren MÜDEK benzeri STK’ların diğer alanlar için de hazırlanması gerekmektedir.

 

KAYNAKÇA

ABET, 2015. Accreditation Board for Engineering andTechnology, USA. 2015. http://www.abet.org/

Bologna Process, 2015.European Higher Education Area, 2015. http://www.ehea.info/Pdfhandler.ashx?PdfUrl=http://www.ehea.info/article-details.aspx?ArticleId=3 http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/about/

EHEA, 2012. The European Higher Education Area in 2012: Bologna Process Implementation Report. Education, Audiovisual andCulture ExecutiveAgency, Brussels. April 2012.

ENQA, 2000. The European Network for Quality Assurance in Higher Education (ENQA). 2000, http://www.enqa.eu/files

EUR-ACE, 20015. EUR-ACE Overview: Accreditation Procedures and Criteria for Engineering Programmes in Europe.2015

Tavenas, F., 2004. Quality Assurance: A Reference System for Indicators and Evaluation Procedures. 2004 by the European University Association. Brussels, Belgium. 2004. www.eua.be

YÖDEK, 2007. Yükseköğretim Kurumlarında Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Rehberi. Yükseköğretim Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Komisyonu-YÖDEK. (Sürüm: 2007/1.1). Nisan 2007.

YÖK, 2005. YükseköğretimKurumlarındaAkademikDeğerlendirmeveKaliteGeliştirmeYönetmeliği. Resmi Gazete Sayısı: 25942, Tarihi: 20.09.2005. http://www.mevzuat.gov.tr

YÖK, 2007. YÖK’ün ENQA’ya Üyelik Başvurusunun (Associate Status) Olarak Kabulü. 15 Haziran 2007. http://www.yodek.org.tr/?

 

[1]Yard. Doç. Dr., (bayvaz@ticaret.edu.tr). İstanbul Ticaret Üniversitesi, Mühendislik ve Tasarım Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, Küçükyalı Kampüsü, İstanbul.

[2]Yard. Doç. Dr., (aokusakci@ticaret.edu.tr) İstanbul Ticaret Üniversitesi, Mühendislik ve Tasarım Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, Küçükyalı Kampüsü, İstanbul.

[3]Prof. Dr., (oborat@ticaret.edu.tr). İstanbul Ticaret Üniversitesi, Mühendislik ve Tasarım Fakültesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü, Küçükyalı Kampüsü, İstanbul.